Nirxandin û rexnekirin, ku ji beşên teoriyê ne û li gor hin normên naskirî û wiha jî li gor hin feylesofên edebiyatê û hizirvanên cîhanî ku ew dane ber hin pîvanan û ber wê ve bi xwendinên dirêj hatine, da ku di dawiyê de wê bêhtir pênase bikin û ji hezkiriyên deqên wêjeyî re, xalê hinekî zelalir bikin.

Beriya sêsed salî û tekez bêhtir...Seydayê E. Xanî û di bilindgoya xwe a netewî de, mebesta min ji xwe her berhema Kurdî a herî giranbuha ye ku Mem û Zîn e. Belê Seyda û di nav rûpelên ev ê dastanê de, dibêje:

Ava rûyê şaîrî nerêjin
Ger mumkin e, yekê qenc bibêjin

Sehu û xeletan nekin te’ecub
Teîwîl bikin ji bo me te’ssub.


Di van malikên jorîn de, gelo Seydayê Xanî çi ji xwînerên şahesresra xwe a ( Mem û Zîn ) dixwaze?Tekez nemûneyên wiha û di berhemê de pir in, lê hema min ev beyt hilbijartin û dixwazim hinekî wan vekolim...!
Seydayê Xanî ji xwînerên xwe dixwaze ku şaşî, lekeyên heyî û kêmasiyên wêjeyî serrast bikin û ev yek dûrî „ t’ssubê „ ji Erebî û tê bi wateya peydakirina zoriyan.
Seyda wiha jî tikayê ji Kurdan dike ku ava rûyê helbestvan nerêjin. Wî riswa nekin, wî kêm nebînin û sivikatiyê li xêzên Mem û Zînê nekin .
Ew ji wan dixwaze ku sehu û şaşiyên peyda çareser bikin û başiyên heyî hişkere bibêjin. Bi wateya ku qenciyên berhem û berhemdar bînin zimên.
Tekez û sebaret bi heman beytan, Kurd û xwînerên zimanê Kurdî û têkstên wêjeyî, dikarin bi çavên rexneyê, berhemê Tewîl bikin û ev hemî dûrî peydakirina astengiyan û çêkirina zoriyê.

Dibe ku  beriya Xanî jî, ev rexne hebû û di bazara edebiyatê de dihat xebitandin, lê tekez ne bi vê şêweya ku îro wiha naskirî û di meydana wêjeyî de berbelav e.

Bi her halî, ez yek ji wan helbestvan û nivîskarên ku bi riya çnda devkî û nemaze stran û kilamên Kurdî ketim bin bandora helbestvanên mîna Seydayê Cigerxwîn û Seydayê tîrêj, ku berhemên wan î nivîskî nedihatin dîtin û sedem ji xwe belî ne. Ango bi şêweyeke ne direkt.
Hîn xweş tê bîra min ku ( Pîra Torê) yekemîn rista Seydayê Cigerxîn bû û ku min bi riya stranê ew naskir û paşê bi giştî jî ezber kir. Wiha jî rista duyem ( Ji yarê re çi rêkim diyarî) ku wan serdemên ciwaniya min û nifşên nûhatî, ev stran wekû agirê di nav pûşî de gur bibe, wiha û di demek herî kurt de, cî di dilên me de girt û pir berbelav û navdar bû.
Me wiha jî yara Seydayê Cigerxwîn naskir bû ku Kurdistan bixwe bû û ne hema keçeke normal û ji rêzê bû.
Dêmek bandora cigerxwîn û rola wî û di wan serdemên serteyaî de, pir xurt û bihêz bû û eger em bixwazin, hîn jî belgeyên tomarkirî hene ku Seyda bixwe, zor û tendûtûjiya ku lê hat kirin tîne zimên.
Ev zorî û nerehtiya ku bû sedemê bingihîn û ew êdî ji welatê xwe dûr ket û tekez berhem û dîwanên wî govanê afrêneriya wî di meydana wêjeyî de ne.
Seydayê Cigerxwîn û di wan serdemên alûz û metirsîdar de, li ser rêçika Kilasîkên Kurdan ma û riya hunerê û afrêneriyê berneda. Seyda pir kakilkên heyî û ên teng şikandin û hin ji zincîr û qeydên wêjeyî û bi hin şêweyên nûjentir derbaskirin û wekî civaknasekî jî rêberiya nifşê xwe kir. Bi azadiya derbirînên xwe, xwest ku civak bixwe rabe ser piyan û serkêşiya xwe bike.Seydayê nemir Cigerxwîn hilgirê alaya aştî û wekheviyê bû, mirovekî pir toleranz û her piştevanê riya azadîxawaz Kurd û Kurdistanê bû.


1. Gulana 2024.