Welatê me - Ji Evîna Rojên Kevin, Nexweşiyên Zaroktiyê

Konê Reş

(Bihemdûnê bang dikir Til Êlûnê; ez bi kuxikê û tu bi çavkulbûnê, em nahêlin zarok li qûn rûnên)

Digel lîztik û yariyên ku di zaroktiyê de me bi wan dilîzt, gelek caran dema ku diranê şîrî yê yekî ji me diket û yekî nû di şûnde şîndihat, me ew diranê ketî davêt ber tava rokê û digot: (Rokê rokê ji te diranekî ketînî bide me diranekî zêrînî). Hem jî, dema ku nû diranên zarokan derdiket, diya wî zarokî an zarokê danûkên ji nok û genim kelandî çêdikir û bang zarokan dikir: Zarokno werin danûkên derketina diranên (Silo) bixwin, diranên wî derketine..

Gelek caran, ji ber xwasbûn û neşûştinê lingên hina ji zarokan diterikîn, tiliyên lingê wan li keviran diketin û birîn dibûn û gelek ji ber kêmxwarinî, guhdanî, çepelî û qirêjiyê, pizik di bedena wan de derdiketin; ji serê xwe gurî dibûn û ji bedena xwe kotî dibûn.. Digel ku wek van nexweşiyan jî hebûn: Xurî, Sorik, Kuxka Hawa, Çavkulbûn, Pizka Peto, Qirikketin, Bi Heyvêketin, Bûka çavan, Zerdkî, Belakûk, Mîkutok.. Xurî: Wek peqilkên bi av di bedena zarokan de çêdibû û dixuriyan. Dema ku yek bi xuriya diket, diya wî digot; bi (Bimbarekan) ketiye, newêrîbû navê xurya bibêje, ji tirsa ku kurê wê nemre û rehet bibe.. Gelek caran hin zarok ji ber xurya kor dibûn. Û di nav xelkê de dihat gotin: (Sorik dibêje em tên nav dilan, xurî dibêje, em tên nav çavan). Sorik: Wek pizrûkên hûrik di bedena zarokan de çêdibûn û sor bûn.. Kuxka Hawa: Gelek caran jî, zarok ji ber sermê û germê bi kuxika Hawa diketin, dengê wan dibû wek dengê dîkan, gotina wan dirêj dibû. Yê ku bi kuxika Hawa diket, ew dibirin cem hina ku ev nexweşî ji ber destê wan diçû. Wî kesî yê nexweş dibir ser hewdikê mirîşka, sê carî kêra xwe bi hewd disût û tûj dikir û paşê serê wî di ser hewdik re xûz dikir û pişta kêrê, sê carî kêr di ser qirika wî re dibir û tanî anku wî şerjêdike.. Hina jî, navbera du calên genim yên vala qul dikir û ji yê nexweş re digot; divê tu heft caran di qulê re here û were.. Çavkulbûn: Hingî çavkulbûn gelekî belav bû, bi ava qurmizê dikirin çavan de, vêca derdora çavê zarokên çavkul sor xuya dikir.. Ji ber pirrbûna hala kuxik û çavkulbûnê wiha di nav xelkên beriya Mêrdînê de dihat gotin: (Bihemdûnê bang kiriye Til Êlûnê; ez bi kuxikê û tu bi çavkulbûnê, em nahêlin zarok li qûn rûnên). Pizka Peto: Pizikek mezin bû di bedena hin zarokan de derdibû, malbatek pispor bi rehetkirina vê pizikê li gundê Çewdara hebûn.. Qirikketin: Gelek caran qirika hin zarokan diket, peqilkek di hundirê qirika wan de derdiket, digotin; Qirika wî ketiye. Hin hebûn zanîbûn qirikê hilînin. Tiliya xwe dixistin devê yê qirikketî de û ji nişkê ve ew peqilk dipeqandin, xwîn û elem jê dihat. Paşê ava şor di devê wî de werdidan û wiha rehet dibû. Bi Heyvêketin: Yên ku bi heyvê diketin, bi teniya binê beroşê xaç an heyv li ser eniya wî/wê dineqişandin.. Bûka çavan: Gelek caran pizikek biçûk bi navê (Bûkê) di çavê hina de derdiket, çareserkirina wê; divîbû ku jinekê kurapê xwe kiribe û di roja çarşemê de, sê biskên porê xwe di ser bûka çavê yê nesax re bibe û bîne.. Zerdkî: Rengê zarokan bi vê nexweşiyê zer dibû, ev nexweşî di roja çarşemê de li cem hina pispor yên ku naskirîbûn bi rehetkirina vê nexweşiyê dihat rehet kirin. Ew jî, bi hilma ava petrîşoka kelandî. Belakûk: hin caran belalûk di destê hina ji zarokan de derdiketin. Divîbû roja çarşemê here cem yekê Mele ku naskirî ye bi rehetkirina belalûka, yê Mele li ser 7 lib ceh dixwend û jêre digot: tê van libên ceh di nav xakekê de biçîne ta ku zîl bidin, hingî wê belalûk ji destê te herin.. Mîkutok: Pizikên biçûk bûn, wek libên nîskê di bedena zarokan de derdiketin.. Gelek caran jî, hin navêşî dibûn an nava wan diçû, digotin bi xwarinê ketiye, heshesûk didan wan an şifre li pişta wan dixistin.. Carna jî, dema ku ba diket kaboka hina, divîbû berê xwe dida çiyayê Bagokê û wiha bêje: (Çiyayê Bagokê! Ku ba here ji kabokê ezê bidim dannokê). Mezinan em şîret dikirin û digotin, bela nenûkên we dirêj nebin, şeytan xwe di bin wan de vedişêre, hem jî digotin; li binê bîrê mêze nekin wê şeytan kopalê xwe bavêje stûyê we û we têxe bîrê de. Û digotin; li ser rêyan gû nekin, wê Pizka Peto di qûna we de şîn bê..