Peyv û gotinên helbestê, ji şênberên avakirina xulyaqetê“ Gerdûnê“ ne ( Av, agir, ba û av). Dema helbestvan peyvekê ji wan bi kar tîne, diyardeya şênberê  bi giştî dide. Nayê wê wateyê, ku helbest tenê xwe bi bêjeyên kevin ve girêdide, ku ew vehûnana rêûresman in.
Zimanê helbestê, ne bêje ne. Bêje parçeyek ji zimanê helbestê ye. Lê pêkhatina bêjeyan, wêne, lêkdan û hevokan pêktîne. Ev wateyên din yên derveyî zimên û wateya rojane an jî zimanê peyivînê didin. Ji ber ku gelek caran erkên sincî û îdolojî dibe barê helbestê, helbest jî dikeve dava xîtab û nerînên teng de û bi çûna buyerê re, helbest jî dimire.
Zimanê helbestê, zimanekî bi şîfre û kod e. Erkê xwênerê çalak û berhemdar e, ku wan şîfran ji hev derbixe. Dema helbestê, ne giştî ye û cihê wê jî weha ne giştî û gelemper e. Cih û demên helbestê, taybet bi helbestê bi xwe ne, lewra jî derbasî kûrahiya dîrokê dibe û wate dibe wargehê helbestê. Negerek e, helbest zimanê rojane pêkbîne, lê gerek e mîtolojiya jiyaneke rojane  taybet biafirîne
Pirr diyarde hene, ku biyaveke dûr û asoyekî fireh li ber lêkdana helbestê  vedikin û ciwaniyeke taybet didin helbestê, ew jî diyardeyên xîtaba dahênanê ne, ji pêşxist û paşxistina bêjeyan, tîrbûn û himbiziya bêjeyan, dubarekirina bi sûd, wêneyên hestane …
Erkê peyvînê, an jî xîtaba rojane, erkekî ragehandinê ye, lê erkê xîtaba helbstî erkekî ciwanî û dahênane ye. Bêguman e, ku bêje helbestê ava dikin. Ev bêje hene, lê  , pêdiviye helbestvan wan di helbestê de bi rêkûpêk dixe, wan bi şêweyekî vehûne, ku ne mîna zimanê peyvînê be, wan bêjeyan bi lêkdan û tevindaneke din ji qalibê rojane derbixe, daku hêzekê bide wan lêkdan û hevokan, ku sinorê xwe yên ferhengî derbas bikin.
Karekî gelekî giring heye, ku zimanê helbestê pê radibe, ew jî derketina wê ji rêka peyvînê. Ev ji helbestvanekî bo yê din cuda ye. Her yek li gor têgehiştin, serpêhatî û zanebûna xwe şêweyê bikaranîna bêjeyan di helbestê de, rêbaz û şêwevehûnana  helbestvanî diyar dike. Dahênerê zîrek ew e, yê bikaribe hêza zimên bo xwe bi kar bîne, bi ziman bilîze, daku taybetmendî û cîwaziyekê  bide deqê xwe.
Helbestvanê zîrek, pişta xwe, di deqê xwe de, dide çend xalan. Ew xalên ku tevina xîtaba wî li ser ava dibin. Ew xal  pêkve  bi têkiliyên cuda cuda, girêdayîne. Ev girêdana wan nijyar û wan xalên hundurîn e. Vebêjiyeke nû dide deq û ciwaniya zimên berbiçav dike.
Li vir, çi dibe, taku ciwanî dibe taybetmendiya zimanê helbestê û dibe erkê helbestê bi xwe jî?
Ziman ji vehûnana xwe ya rojane û normal derdikeve, gelek caran sinorê rêzimana wî zimanî jî dişkîne û bêjeyên hevok û lêkdanan bi temtêl û rêgayeke din pêrgî hev dibin û danûstendinê di gel hev dikin, wate mîkanîzmeke din ji bo vehûnan û tevingirêdanê li nav deqî peyda dibe. Deq ji pêpeloka ragehaninê, dibe pêlpeloka bedewî û dahênanê.
Daku helbesta me jî ji ware xwe derkeve, pêdivî ye, xijiqandin di zimên de bibe û xijiqandin(= ne şêweyê zimên yê peyvînê) wek sîmayekî giring bo avakirina helbestê, ne ku tenê bo ciwaniya peyvan bête dîtin.
Ziman endamê herî giring e di avakirina deqê toreyî de. Afirandina wêneyan di helbestê de, mîna têkperîn û reaksiyona helbestvanî ye, hêzekê dide helbestê, xeyala xwênerî  têvedide, ku careke din deqî ji hev bixe, li hev siwar bike, zimanekî metaforê bide helbestê, ziman ji rotînê derbixe, ahengeke nebihîstî bi guhê xwênerî bixe.